Prozessdokumentation
8. und 9. September 2020 – 10. und 11. Verhandlung / 10th and 11th day of court proceedings / 10-й и 11-й дни слушания / 10. ve 11. Duruşma Günleri
10. Prozesstag, 8.9.2020
Am 10. Prozesstag, den 8. September 2020, wurden insgesamt vier Zeug*innen gehört, die sich zum Zeitpunkt des antisemitischen und rassistischen Anschlags in der Synagoge in der Humboldtstraße aufhielten. In ihren Aussagen bezogen sich zwei der Zeug*innen auf ihre Familiengeschichte und die generationsübergreifenden Traumata der Shoah. Ebenso wurden Lichtbilder der Wohnungen des Vaters und der Mutter des Angeklagten in Augenschein genommen, in denen dieser gelebt und sein Waffenarsenal hergestellt und deponiert hatte.
Zeugin Rebecca Blady
Als erste Zeugin sagte Rabbinerin Rebecca Blady aus, die gemeinsam mit ihrem Ehemann, Rabbiner Jeremy Borovitz, und anderen für Jom Kippur von Berlin nach Halle gereist war. Da ihr Ehemann dem Gericht bereits seine Erinnerungen an den 9. Oktober 2019 dargelegt hatte, schilderte Rebecca Blady zu Beginn ihrer Aussage ihre eigene Familiengeschichte. Die Rabbinerin betonte, dass ihr Zeugnis von der Reaktivierung eines tiefsitzenden Familientraumas handele. Damit das Gericht verstehen könne, was sie selbst am 9. Oktober 2019 durchgemacht hat, teile sie auch die Geschichte ihrer Großmutter.
„Seit ich ein Kind war, wusste ich, dass meine bloße Existenz einem Wunder gleicht.“
Rabbinerin Blady fuhr fort: „Ich komme aus einer Familie von Shoah-Überlebenden. Ich habe einen Großvater, Michael, der das Lager in Łódź überlebte. Der andere Großvater Leo überlebte die Deportation. Meine Großmutter Irene überlebte das Konzentrationslager Auschwitz und meine andere Großmutter Olga überlebte ebenfalls Auschwitz, Zwangsarbeit und das Konzentrationslager Bergen-Belsen. Seit ich ein Kind war, wusste ich, dass meine bloße Existenz einem Wunder gleicht. Später wurde mir klar, dass mit dieser Geschichte ein generationsübergreifendes Trauma verbunden ist.“
Durch den Anschlag sei sie sehr tief mit diesem Trauma konfrontiert worden. Um sich an die Einzelheiten der Geschichte ihrer Großmutter Olga zu erinnern, habe sie diese vor zwei Tagen angerufen.
Dann gab Rabbinerin Blady die Aussagen aus dem Telefonat mit ihrer Großmutter wieder: „Als wir in Auschwitz ankamen, sagte meine Mutter: Es schaut doch gar nicht so schlimm hier aus. Hier ist Musik und schöne Häuser. Vielleicht wird es nicht so schlimm. Da standen wir in einer Reihe, um nach Birkenau zu fahren. Ich war 17 Jahre alt und Dr. Mengele sagte, ich müsste in die andere Reihe gehen. Meine Mutter hatte ein Stück Brot und sie sagte, dass ich es nehmen soll. Dann schlug der Dr. Mengele sie auf den Kopf und meine Mutter fiel zu Boden. Ich durfte meiner Mutter nicht helfen und ich fühle mich schuldig, dass ich ihr nicht helfen konnte. Ich hatte dieses Gefühl viele, viele Jahre, da ich meine Mutter nie wieder sah.“
Rebecca Blady führte weiter aus, dass ihre Großmutter ihr erzählt habe, wie Auschwitz an diesem Freitag aussah, dem Schabbat, einem besonderen Tag. An diesem Freitag hatte die Großmutter Rauch und Knochenstücke aus den Schornsteinen kommen sehen. Die Großmutter habe gesagt: „Es war die Hölle auf Erden.“ Rabbinerin Blady sagte weiter aus, dass ihre Großmutter davon berichtete, dass sie 45 Cousinen und Cousins durch die Shoah verloren hat. Nach sieben Wochen in Auschwitz war sie zur Verlegung selektiert und nach Gelsenkirchen gebracht worden, um dort Zwangsarbeit zu verrichten. Danach kam die Großmutter nach Essen, um dort als Zwangsarbeiterin in der Waffenindustrie bei Krupp zu arbeiten. Schließlich wurde sie nach Bergen-Belsen deportiert, wo sie davon ausging, dass sie dort sterben würde.
Dann habe die Großmutter von einem Ereignis in Bergen-Belsen erzählt: Die Großmutter erinnerte sich daran, dass in dem Lager ein Loch in der Küchentür gewesen war. Die zwei Schwestern der Großmutter hatten beide hohes Fieber und die Großmutter hatte sich entschieden, mit zwei anderen Mädchen in die Küche zu gehen und etwas zu essen und zu trinken zu besorgen. Als sie aus der Küche kamen, erinnert sich die Großmutter an drei Gewehrschüsse. Eines der Mädchen wurde in den Bauch geschossen, ein anderes in die Beine. Die Schwester der Großmutter dachte, dass die Großmutter tot sei. Diese konnte sich jedoch blutüberströmt retten, weil die dritte Kugel nicht getroffen hatte. Ihre Großmutter sage, so Rabbinerin Blady, wenn sie von dieser Geschichte erzählt, immer wieder Folgendes: „Schau mich heute an. Schau, was ich geschafft habe. So eine tolle Familie, so tolle Kinder.“
„Das Gericht muss verstehen, dass die Shoah zwar vorbei, aber dennoch weiter wirksam ist.“
Rabbinerin Blady berichtete weiter, dass ihre Großmutter ihr explizit gesagt habe, dass sie dies vor Gericht teilen solle. Ihre Großmutter hatte nie die Gelegenheit, vor einem deutschen oder internationalen Gericht auszusagen, so Blady; diese Möglichkeit habe nun aber sie. Blady: „Das Gericht muss verstehen, dass die Shoah zwar vorbei, aber dennoch weiter wirksam ist. Die Shoah ist nicht nur ein Fakt, sondern für die jüdische Gemeinschaft weiterhin präsent.“
Nun ging Rabbinerin Rebecca Blady auf ihre persönlichen Erfahrungen am Tag des Anschlags ein. Sie sagte, dass sie ihr Kind kurz vor dem Anschlag einer Babysitterin übergeben habe, die dann mit ihrer Tochter den Tag außerhalb der Synagoge in der Stadt verbrachte. Ab diesem Zeitpunkt bis spät in den Nachmittag nach der Evakuierung der Synagoge sei sie von ihrem Kind getrennt gewesen. Direkt nach dem Anschlag habe sie mehrfach erfolglos versucht die Babysitterin zu erreichen. Das habe fast wahnsinnig gemacht – auch weil das Ausmaß der Geschehnisse noch nicht klar war. Nun richtete sich Blady an alle Anwesenden: „Ich frage euch: War es notwendig, dass ich so lange und ohne absehbares Ende von meiner Tochter getrennt wurde? Ich habe die normale Angst jeder Mutter, von ihrem Kind getrennt zu werden. Aber ich habe noch einen weiteren Grund. Denn ich trage das Trauma meiner Familiengeschichte in mir. Von meiner Großmutter, die von ihrer Mutter an den Toren von Auschwitz getrennt wurde.“ Hervorgebracht worden sei das Trauma durch die Tat, so Blady, allerdings sei es durch die Arbeit der Polizei verstärkt worden. Erst als ihr Ehemann Rabbiner Borovitz sich weigerte, sich aus der Synagoge evakuieren zu lassen, bis seine Ehefrau mit der gemeinsamen Tochter vereinigt würde, sei die Babysitterin mit dem Kind durch die Polizeiabsperrungen zu den Eltern gelassen worden.
Wie einige Zeug*innen zuvor bedankte sich auch Rabbinerin Blady beim Personal des Krankenhauses, wo die Betroffenen aus der Synagoge nach dem Attentat versorgt wurden. Das Verhalten der Krankenhausangestellten müsse als Vorbild dienen, „wie man wirklich Menschen behandelt, die ein Trauma erlitten haben.“
Die Erinnerung weitertragen
Zum Abschluss ihrer Aussage betonte Rabbinerin Blady, dass das intergenerationelle Trauma (der jüdischen Gemeinschaft) nicht alleine sie betreffe. Auch wenn es nur noch wenige Überlebende der Shoah gebe, müsse Deutschland die Tatsache erkennen, dass auch deren Kinder und Enkel davon betroffen sind. Zuletzt betonte Rebecca Blady: der Täter werde keinen Erfolg haben – und dafür sei sie der lebende Beweis. Die schrecklichen Ereignisse würden sie nicht davon abhalten, die jüdische Gemeinde in Deutschland zu unterstützen. „In der jüdischen Tradition sagen wir, dass gute Taten die Seele nach dem Tod erhöhen. Und so hoffe ich, dass ich mit meiner Aussage die Erinnerung an meine Urgroßmutter Dreizel , an Jana L. und Kevin S. weitertragen kann. Es ist meine Hoffnung, dass wir in ihrem Namen Gutes tun und eine bessere Gesellschaft schaffen können.“
Nach einer kurzen Pause, nach der die Zeugin Blady sich erst einmal nicht mehr im Gerichtssaal aufhielt, verlangte der Angeklagte das Wort. Der Wortlaut wird hier nicht wiedergegeben, jedoch bezog sich der Angeklagte in seiner Aussage direkt auf das Zeugnis der Rabbinerin Blady und leugnete in diesem Zusammenhang offen den Holocaust. Nebenklageanwalt Alexander Hoffmann schritt ein und beanstandete die Einlassung des Angeklagten. Er forderte die Aussage zu protokollieren. Nebenklageanwältin Dr. Kati Lang äußerte sich ebenfalls: man werde dem Angeklagten keine Bühne für seinen Antisemitismus bieten und sich deshalb solche Aussagen nicht anhören.
Zeugin Naomi Henkel-Gümbel
Die zweite geladene Zeugin, Naomi Henkel-Gümbel hielt sich zum Zeitpunkt des Anschlags ebenfalls in der Synagoge auf und war wie Rabbinerin Rebecca Blady mit der Gruppe aus Berlin nach Halle (Saale) gekommen. Sie begann ihre Zeuginnenaussage mit einem Zitat von Heinrich Heine: „Denke ich an Deutschland in der Nacht, bin ich um den Schlaf gebracht.“
Zu Beginn erzählte die Zeugin, dass ihre Familie seit dem 17. Jahrhundert in Deutschland verwurzelt sei. Ihre Familie habe einen hohen Preis bezahlt. Einige seien geflohen und andere, seien trotz des erlebten Terrors und Schreckens, in Deutschland geblieben, um ihre Leben wieder aufzubauen und einen Beitrag zum Aufbau einen neuen Deutschlands zu leisten. Sie hätten geglaubt, Antisemitismus und im Speziellen der Nationalsozialismus seien nur eine Phase, die vorbeigehen würde. Sie sei in dem Vertrauen erzogen worden, dass Deutschland seine Lehren gezogen habe. Gleichzeitig habe sie Kenntnisse über die Geschichte ihrer Familie gehabt. Mit der Zeit sei ihre Überzeugung, dass Deutschland seine Lehren gezogen habe, schwächer geworden und sie habe nicht verstanden, warum ihre Familie in Deutschland geblieben war – insbesondere, nachdem sie selbst unangenehme Erlebnisse hatte und von brutaler Gewalt gegen andere Minderheiten erfuhr. Sie entschied sich, nach Israel zu emigrieren, mit der Gewissheit nicht mehr zurückzukehren. Im Jahr 2018 habe sie von einem neuen Rabbiner*innenstudiengang in Berlin gehört. Ihr habe die Idee gefallen, zum Wiederaufleben des jüdischen Lebens in Deutschland beizutragen und sich dafür entschieden.
„Denke ich an dich Deutschland in der Nacht, bin ich um den Schlaf gebracht.“
Weiter sagte die Zeugin, dass vor Gericht bereits viel über den Anschlag berichtet worden sei: über das surreale Gefühl an diesem Tag und „das absurde Verhalten der Polizei.“ Die letzten Monate habe sie sich gefragt, was sie überhaupt hier mache. Sie sei an fast allen Prozesstagen vor Ort gewesen und habe sich die Aussagen der Zeug*innen und Sachverständigen angehört. Die Zeugin zitiert erneut Heine: „Denke ich an dich Deutschland in der Nacht, bin ich um den Schlaf gebracht.“ Sie sage dies, so Naomi Henkel-Gümbel, weil der momentane Kurs sehr beunruhigend sei. Obwohl die tödliche Wirkung der Waffen des Täters geklärt wurde und festgestellt wurde, wie nah der Angeklagte seinem Ziel kam, „uns zu ermorden“, gebe es immer noch die „verdrehte Idee“, dass es diese Tür sei, die ihnen das Leben gerettet habe. Diese Idee sei faktisch falsch. Der Angeklagte habe eine Splitterbombe über die Mauer des Synagogengeländes geworfen, die Menschen hätte töten können. Dies Tatsache werde von den Medien ignoriert. Stattdessen werde die Tür genannt. Die Zeugin zitiert Medienberichte: „Eine Tür, die aus guter deutsche Eiche gebaut war.“
Dieses Narrativ gebe die Ereignisse nicht wieder, betontete die Zeugin. Es sei nicht die Tür gewesen, die sie gerettet habe. Diese Notwendigkeit, diesen einen guten Deutschen zu erschaffen, der jüdisches Leben rettet, habe hier (im Gericht) keinen Platz. In einem Rechtsstaat müsse die Regierung für die Sicherheit ihrer Bürger*innen sorgen. Die Behörden hätten die Imageboards, auf denen sich der Angeklagte bewegte, nicht weiter untersucht. Es sei nicht auf Parallelen zu Anschlägen wie in Oslo oder El Paso oder den Mord an Walter Lübcke geschaut worden. Die Zeugin betonte, dass die Narrative nicht weiter untersucht worden seien, die Grundlage dieses Anschlag waren. Der Angeklagte habe klar gemacht, dass er nur ein kleines Rädchen in einem größeren Geschehen sei.
Zum Schluss sagte die Zeugin dem Gericht, dass viele Deutsche denken würden, dass das Judentum bereits ausgestorben sei. Sie aber wolle das Erbe ihrer Familie erhalten. „Und dort Brücken bauen, wo andere Mauern bauen. Und all das, um eine bessere, freundlichere und hellere Gesellschaft zu bauen, auf der Basis von Liebe und Respekt voreinander.“
Zeuge Alexander R.
Als dritter Zeuge sagte an diesem Prozesstag Alexander R. aus. Er hielt sich zum Zeitpunkt des Anschlags ebenfalls in der Synagoge auf. Alexander R. berichtete, dass er schon seit 20 Jahren Mitglied der Jüdischen Gemeinde in Halle sei und dort beim Gottesdienst helfe und technische Unterstützung leiste. Das habe er auch am 9. Oktober 2019 getan. Während des Gottesdienstes habe er gemerkt, wie der Wachmann nervös geworden sei. Dann sei er zum Monitor gegangen und habe den Attentäter gesehen, wie er zweimal auf die Tür der Synagoge schoss. Daraufhin habe er mit anderen begonnen, die Tür zu verbarrikadieren und für Sicherheit zu sorgen.
Weiter berichtete der Zeuge, dass sich seit dem Anschlag das Gemeindeleben verändert habe. Die neuen Sicherheitsmaßnahmen und die Polizeipräsenz vor der Tür machten die Gemeindemitglieder nervös. Vor dem Anschlag sei es immer ruhig gewesen, niemand habe in einer Stadt wie Halle (Saale) damit gerechnet. All das beeinflusse jüdisches Leben sehr.
Zeuge Max Privorozki – Geschäftsführer und Vorsitzender der Jüdischen Gemeinde zu Halle (Saale)
Als letzter Zeuge sagte der Geschäftsführer und Vorsitzende der Jüdischen Gemeinde zu Halle (Saale), Max Privorozki, aus, der sich – wie die Zeug*innen zuvor – ebenfalls in der Synagoge aufgehalten hatte. Max Privorozki berichtete davon, dass es in den Jahren vor dem Anschlag immer wieder Überprüfungen der Sicherheitslage durch die Polizei gegeben habe. Ergebnis dieser Überprüfungen sei meist gewesen, dass die Polizei mit unregelmäßigen Streifen die Synagoge und das Gemeindezentrum umfahren habe. Genaue Zeitangaben zu den Streifenfahrten hätte es aber seitens der Behörden nicht gegeben.
Weiter sagte Max Privorozki, dass er zu Chanukka 2016, nach dem Anschlag auf den Breitscheidplatz in Berlin, die Polizei nach konkretem Schutz gefragt habe. Dieser sei dann jedoch nicht bewilligt worden, da die Sicherheitslage dies nicht hergegeben hätte. Seit dem Anschlag hätte die Gemeinde nun ihr eigenes Sicherheitskonzept.
Am Ende seiner Aussage erklärte der Zeuge Privorozki, warum er als Nebenkläger im Prozess gegen den Attentäter von Halle auftritt. Zum einem könne er nicht glauben, dass die Eltern des Täters nicht bemerkt hätten, dass ihr Sohn so eine „Operation“ vorbereitet hatte. Dies erinnere ihn an die Menschen, die zur Zeit des Nationalsozialismus nichts von den Konzentrations- und Vernichtungslagern bemerkt hätten haben wollen. Zum anderen sagte der Zeuge, man könne Juden und Jüdinnen oder Menschen anderer Hautfarben nicht mögen. Aber er werde nie verstehen, wie jemand deshalb einen Menschen töten könne. Dies sei ein großer Unterschied: „Ich habe gehofft, als Nebenkläger dies besser verstehen zu können.“
11. Prozesstag, 9.9.2020
Am 11. Verhandlungstag im Prozess in Magdeburg wurden Zeug*innen gehört, die sich am 9. Oktober 2019 in Halle (Saale) während des Anschlags auf den Kiez-Döner in der Ludwig-Wucherer-Straße und im Imbiss selbst aufhielten. Außerdem wurde das zweite Tatvideo gezeigt, das der Angeklagte angefertigt, aber nicht ins Internet geladen hatte.
Zeugin Margit W.
Erste Zeugin war Margit W. . Sie berichtete, dass sie nach einem Arzttermin auf der Ludwig-Wucherer-Straße in Richtung einer Apotheke unterwegs gewesen sei. Zwischen den Autos sei dann plötzlich jemand mit einem gewehrähnlichen Gegenstand hervorgekommen. Als sie drei Meter auseinander gewesen seien, habe es einen Riesenknall gegeben. Sie habe einen „jämmerlichen Schmerz“ am linken Zeh gespürt. Margit W. wurde durch einen Nagel von einem Sprengsatz des Täters leicht am Fuß verletzt.
Die Zeugin W. berichtete weiter, die Person sei dann mit dem Gewehr in den Döner-Imbiss gerannt. Sie sei weitergegangen, habe sich nicht getraut, sich umzusehen. Sie habe wieder einen Knall gehört, so W., und gedacht: „Warum ruft denn da keiner die Polizei?“ Nachdem sie ihr Medikament geholt hatte, habe sie vor der Apotheke ein Gespräch mithören können, in dem es unter anderem um einen „zweiten Toten“ ging. Sie habe gefragt, ob es um einen Überfall in der Ludwig-Wucherer-Straße gehe, was bejaht worden sei. Sie sei dann nach Hause gefahren, habe das kurz ihrem Mann erzählt und dann den Notruf gewählt und dort das Gesehene berichtet.
Der Täter habe nichts zu ihr gesagt und sie auch nicht, so die Zeugin auf Nachfrage, das sei „sicherlich mein Glück“ gewesen, denn sonst wäre es ihr wahrscheinlich so ergangen wie der ermordeten Jana L. . Weiter berichtete die Zeugin W., dass in der Lasche ihres Schuhs ein zweiter Nagel gewesen sei. W. berichtet, dass die Besatzung des Rettungswagens, der gekommen sei, dann auf Anweisung anderthalb Stunden bei ihr in der Wohnung habe bleiben müssen, bevor sie dann ins Krankenhaus gebracht worden sei. Im Nachhinein, so W. auf Frage, habe sie sich gesagt: „Das war mein zweiter Geburtstag.“
Zeuge Bernd H.
Der zweite Zeuge, Bernd H., ist Nebenkläger im Prozess. Er befand sich bei dem Anschlag in Halle (Saale) im Kiez-Döner. Es sei 12:05 Uhr gewesen und im Imbiss hätten sie sich noch auf Kundschaft vorbereitet. Er habe nach einer Weile seine Bestellung aufgeben können. Weil es ein paar Minuten dauern sollte, sei er auf die Toilette gegangen. Dadurch habe er gewusst, wie es in den hinteren Räumlichkeiten aussieht. Es seien dann zwei Maler hereingekommen und später ein junger Mann mit Kopfhörern. Er habe angefangen zu essen. Plötzlich habe es einen Knall gegeben. Er habe hochgeguckt, aber nichts gesehen. Ungefähr zu der Zeit habe es einen Schuss auf die rechte Scheibe gegeben. Er sei als Naturwissenschaftler völlig fasziniert von dem zersplitternden Glas gewesen. Er habe Herrn Tekin, dessen Namen er jetzt kenne, bewundert, wie der mit einer artistischen Bewegung und gebogenem Körper einem, wie H. heute wisse, Schuss auswich. H. beschrieb dann den Täter mit seiner Helmkamera, und dass er die Waffe zunächst für ein Paintball-Gewehr gehalten habe. Der Täter habe im Türeingang gestanden und B., der eine Maler, habe gerufen: „Raus hier, der erschießt uns sonst alle!“
H. sagt, er sei B. bis heute zutiefst dankbar, dass der ihn mit dem Ausruf aus seiner „staunenden Fassungslosigkeit“ befreit habe. H. konnte gemeinsam mit B., dem Kollegen des späteren Mordopfers Kevin S., durch ein Fenster in den Hof flüchten, beim Sprung auf eine unter dem Fenster stehende Mülltonne verletzte sich H. Nach seiner Flucht, so Bernd H., habe er im Hof furchtbare Angst gehabt, dass der Attentäter hinterher kommen könnte, man habe Schießen gehört. Er habe gehört, dass jemand im Kiez-Döner rief: „Bitte nicht schießen!“. H. berichtete weiter, wie er sich hinter einem Auto versteckt habe, in dem eine Frau gesessen habe; diese sei aus dem Auto herausgekommen und habe beruhigend auf ihn eingeredet. Gemeinsam hätten sie versucht die Polizei zu verständigen.
„Ein verabscheuungswürdiges Verbrechen“
Irgendwann habe die Schießerei aufgehört und sie seien nach vorn auf die Straße gegangen. H. berichtete im Folgenden detailliert davon, wie es am Tag selbst weiterging: dass die Betroffenen zunächst in einem asiatischen Restaurant auf der anderen Straßenseite untergebracht wurden. Er selbst sei erst in seinem Wohnort in die Notaufnahme gegangen. Er habe wochenlang mit Schmerzen zu tun gehabt, so H. Der Zeuge Bernd H. berichtete weiter, dass er wenige Tage nach dem Anschlag in Halle zu Hause von Pressevertreter*innen aufgesucht wurde. Es habe ihn geärgert, dass er ungefragt behelligt wurde und seine Privatadresse zu diesem Zeitpunkt bekannt war.
Rechtsanwalt Weber, Verteidiger des Täters, sagte, dass er den Ausführungen nicht entnommen habe, dass der Angeklagte auf ihn direkt geschossen habe: „Haben Sie das wahrgenommen?“ H. bestätigte seine vorherige Aussage, dass er es nicht selbst wahrgenommen habe. Er könne nicht sehen, was hinter ihm liegt. Er wisse aber mittlerweile, so H, dass es zweimal die Absicht des Täters gegeben habe, auf ihn zu schießen. Auf Frage aus der Nebenklage, was er sich vom Prozess erwartet, sagte Bernd H., er erwarte, dass durch das Verfahren klar wird, dass „ein verabscheuungswürdiges Verbrechen vorliegt und leider Gottes dieses Verbrechen aus der vielleicht etwas schlafmützigen Mitte der Gesellschaft heraus geschehen konnte“. Mit Bezug auf die Aussage von Max Privorozki am Vortag sagte Nebenkläger H., es sei schlecht vorstellbar, dass der Angeklagte mit seiner „zutiefst menschenverachtenden Haltung“ ohne Wahrnehmung „seiner unmittelbaren Umwelt in eine solche Entwicklung hineingekommen sein soll. Aber Menschen sind verschieden.“
Auf die Frage von Richterin Mertens, was ihn zur Nebenklage veranlasst habe, sagte H.: „Spontan hätte ich gesagt: meine Wut.“ Er wolle aber, so H. weiter, dass dem Täter deutlich gemacht wird, dass er sich „auf einen zumindest in unserer Gesellschaft völlig abwegigen Entwicklungsweg begeben hat“, der mit der Rechtsordnung und moralischem Empfinden nichts zu tun habe. Bernd H. weiter: „Es gibt kein Kriterium, nach dem ein Einzelner sagen kann, der und der in einer Gesellschaft oder einer anderen Gesellschaft hat sein Leben verwirkt.“ Jemand, der Abitur hat und dessen Mutter Ethiklehrerin war, müsse zumindest die ersten 20 Artikel des Grundgesetzes kennen, so H., und darüber nachgedacht haben.
Zweites Tatvideo
Nach den ersten beiden Zeug*innen wurde dann das zweite Tatvideo in Augenschein genommen, das der Angeklagte mit einer zweiten, an der Brust angebrachten Kamera aufgenommen, aber nicht ins Netz hochgeladen hatte. Die Bildfläche bei diesem zweiten Tatvideo ist bei den Taten an der Synagoge und im Kiez-Döner teilweise verdeckt bzw. dunkel, die Tonaufnahmen sind jedoch zu hören. Später hält sich der Täter die Kamera teilweise vors Gesicht. Das Video umfasst auch Teile des Zeitraums nach der Entsorgung der Helmkamera, die der Täter aus dem fahrenden Auto warf. In dieser Zeit beging er, um ein neues Fahrzeug zu bekommen, weitere Taten, bei denen er zwei Menschen schwer verletzte. Immer wieder beschimpft sich der Täter im Video selbst, bezeichnet sich zum Beispiel als „Loser“.
Da die eigentlich vorgesehenen Zeugen abgeladen werden mussten, wurde nach der Mittagspause ein Beamter der Tatortgruppe des LKA Sachsen-Anhalt gehört. Dieser gab anhand von Fotos einen groben Überblick zu seiner Tatortarbeit am 9.10.19 in der Ludwig-Wucherer-Straße und im Kiez-Döner selbst. Seine Befragung war nach etwa einer halben Stunde beendet.
Zeuge M. B.
Der letzte Zeuge, M. B., begegnete dem Täter am 9. Oktober 2019 auf der Ludwig-Wucherer-Straße. Er war auf dem Weg zum Bahnhof, um zu seinem Studienort zu fahren. Als er die Waffe sah, flüchtete der Zeuge zunächst Richtung Steintor, dann zum Bahnhof, wo er die Polizei verständigte. Als er dem Täter begegnete, habe er nur nach unten geschaut und gedacht: „Weg, nur weg!“ B. bestätigt, dass er Schüsse gehört habe. Er habe Todesangst gehabt. Das Erlebnis belastet den Zeugen bis heute. Richterin Mertens wies B. deswegen am Ende von dessen kurzer Vernehmung auf die Möglichkeit psychologischer Beratung hin.
Der Verhandlungstag endete um 14:56 Uhr.
Weekly Trial Summary
10th day of court proceedings, 8.9.2020
Four witnesses who were in the synagogue in Humboldtstraße at the time of the anti-Semitic and racist attack were heard on the 10th day of court proceedings, 8th September 2020. In their witness statements, two of the witnesses referred to their family history and the intergenerational traumas of the Shoah. Photographs of the flats of the defendant’s father and mother, where he had lived and where he had manufactured and deposited his arsenal of weapons, were also examined.
Witness Rebecca Blady
The first witness was Rabbi Rebecca Blady, who had travelled to Halle for Yom Kippur with her husband, Rabbi Jeremy Borovitz, and others. As her husband had already presented his recollections of 9th October 2019 to the court, Rebecca Blady began her testimony by describing her own family history. Rabbi Blady emphasised that her testimony concerned the reactivation of a deep-seated family trauma. In order to assist the court in understanding what she had gone through on 9th October 2019, she also shared her grandmother’s story.
“Ever since I was a child, I knew that my very existence was akin to a miracle.”
Rabbi Blady continued: “I come from a family of Shoah survivors. I have one grandfather, Michael, who survived the camp at Łódź. The other grandfather, Leo, survived deportation. My grandmother Irene survived the Auschwitz concentration camp and my other grandmother, Olga, also survived Auschwitz, forced labour and the Bergen-Belsen concentration camp. Ever since I was a child, I knew that my very existence was akin to a miracle. I later realised that an intergenerational trauma is connected with this history”.
She reported that the attack had confronted her on a very deep level with this trauma. The witness explained that in order to fully recall the details of her grandmother Olga’s story, she had telephoned her two days before the court proceedings.
Rabbi Blady subsequently recounted what her grandmother had told her during this telephone conversation: “When we arrived in Auschwitz, my mother said: It doesn’t look so bad here after all. There is music and there are beautiful houses. Maybe it won’t be so bad. We were standing in a line to go to Birkenau. I was 17 years old and Dr Mengele said I had to go to the other line. My mother had a piece of bread and she told me to take it. Then Dr. Mengele hit her on the head and my mother fell to the ground. I was not allowed to help my mother and I feel guilty that I could not help her. I had this feeling for many, many years, because I never saw my mother again.”
Rebecca Blady went on to say that her grandmother had told her what Auschwitz looked like on that Friday, the Shabbat, a special day. She recounted that on that Friday, her grandmother had seen smoke and fragments of bone coming out of the chimneys. Her grandmother had said: “It was hell on Earth.” Rabbi Blady also stated that her grandmother reported that she had lost 45 cousins due to the Shoah. After seven weeks in Auschwitz, Rabbi Blady’s grandmother had been selected for transfer and brought to Gelsenkirchen to do forced labour there. After this, her grandmother had been sent to Essen to work as a forced labourer in the arms industry at Krupp. Subsequently she was deported to Bergen-Belsen, where she had assumed that she would die.
Rabbi Blady recounted that her grandmother had then told her about an incident in Bergen-Belsen. Her grandmother remembered that in the camp there had been a hole in the kitchen door. The grandmother’s two sisters both had high fevers and so Rabbi Blady’s grandmother had decided to go to the kitchen with two other girls to fetch them something to eat and drink. When they came out of the kitchen, the grandmother recalled hearing three gunshots. One of the girls had been shot in the stomach, another in the legs. Her grandmother’s sister had thought that the grandmother was dead. However, she managed to get away, covered in blood, because the third bullet had not hit her. Rabbi Blady reported that when her grandmother tells this story, she always says: “Look at me today. Look what I have achieved. Such a great family, such great kids”.
“The court must understand that, although the Shoah is over, it continues to have an impact”.
Rabbi Blady further reported that her grandmother had explicitly told her to share these recollections in court. As Rabbi Blady noted, her grandmother had never had an opportunity to testify before a German or international court but that she did now have this opportunity. Blady: “The court must understand that although the Shoah is over, it continues to have an impact. The Shoah is not just a fact but remains present for the Jewish community”.
Rabbi Rebecca Blady subsequently talked about her personal experiences on the day of the attack. She recounted that shortly before the attack she had handed her child over to a babysitter, who subsequently spent the day with her daughter in the city and not in the synagogue. She recounted that she was separated from her child from that point until the evacuation of the synagogue late in the afternoon. Immediately after the attack, she had tried several times to reach the babysitter, without managing to contact her. She reported that this had almost driven her insane – also because the extent of the attacks was not yet clear at that point. Rabbi Blady addressed everyone present: “Let me ask you: Was it necessary for me to be separated from my daughter so long and without any indication of how long that separation might be? I experience the normal fear any mother does of being separated from her child. But I have another reason too. Because I carry the trauma of my family history within me. Of my grandmother who was separated from her mother at the gates of Auschwitz”. Blady noted that her trauma was caused by the attack, but had been compounded by the way the police had worked. She recounted that it was only when her husband, Rabbi Borovitz, had refused to be evacuated from the synagogue until his wife was reunited with their daughter that the babysitter with their daughter was allowed through the police cordons to bring the child to its parents.
Like a number of witnesses previously, Rabbi Blady also expressed her gratitude to the staff of the hospital where people from the synagogue affected by the attack had been cared for in its aftermath. She underlined that the behaviour of the hospital staff should serve as an example of “how people who have suffered a trauma should really be treated”.
Preserving memories
Concluding her statement, Rabbi Blady emphasised that she was not the only person affected by the intergenerational trauma (of the Jewish community). She noted that even if only a small number of Shoah survivors are still alive, Germany needs to recognise that their children and grandchildren are also affected. Finally, Rebecca Blady stressed that the perpetrator of the attacks would not succeed – and that she was living proof of this. These dreadful events would not stop her from supporting the Jewish community in Germany. “In the Jewish tradition we say that good deeds elevate the soul after death. And in that spirit, I hope that my statement will preserve the memory of my great-grandmother Dreizel and of Jana L. and Kevin S. My hope is that in their name we can do good and create a better society”.
After a short break, after which the witness Rabbi Blady initially did not return to the courtroom, the defendant asked for the floor. His words will not be reproduced here, but the defendant referred directly to Rabbi Blady’s testimony in his comments and blatantly denied the Holocaust in this context. Alexander Hoffmann, one of the co-plaintiffs’ lawyers, intervened and objected to the defendant’s submission. He also demanded that this submission be noted in the court record. Dr. Kati Lang, another of the co-plaintiffs’ lawyers, also stated that the defendant should not be given a platform for his anti-Semitism and that such statements should therefore not be heard.
Witness Naomi Henkel-Gümbel
The second witness called to testify, Naomi Henkel-Gümbel, was also in the synagogue at the time of the attack and, like Rabbi Rebecca Blady, had come with the group from Berlin to Halle (Saale). She began her testimony with a quotation from Heinrich Heine: “When I think of Germany at night / It puts all thoughts of sleep to flight…”
The witness began by explaining that her family’s roots in Germany dated back to the 17th century. Her family had paid a high price. Some had fled and others, despite the terror and horror they had experienced, had stayed in Germany to rebuild their lives and to contribute to constructing a new Germany. She recounted that they had believed that anti-Semitism, and in particular National Socialism, was simply a phase that would pass. She noted that she had been brought up trusting that Germany had learned its lessons. The witness also explained that, at the same time, she had known about her family history. As she explained, as time went by, her conviction that Germany had learned its lessons had faded and she had not understood why her family had stayed in Germany – especially after she had had unpleasant experiences at first hand and had heard about brutal violence against other minorities. The witness noted that she had decided to emigrate to Israel with the certainty that she would never return. In 2018, she had heard about a new study programme for rabbis in Berlin. She commented that she had liked the idea of contributing to the revival of Jewish life in Germany and had decided to attend the course.
“When I think of Germany at night / It puts all thoughts of sleep to flight…”
The witness further noted that a great deal had already been said in court about the attack: about the surreal feeling on that day and “the absurd behaviour of the police”. She recounted that she had been wondering over the last months what she was doing here at all, also noting that she had been on the spot on almost every day of the trial and had listened to the testimonies of the witnesses and experts. The witness quoted Heine again: “When I think of Germany at night / It puts all thoughts of sleep to flight”. Naomi Henkel-Gümbel noted that she was saying this because the current course of events is very worrying. She noted that although the lethal effect of the weapons deployed by the perpetrator of the attack had been confirmed and although it had been established how close the defendant had come to his goal of “murdering us”, there was still the “preposterous idea” that it was the door that had saved their lives. She asserted that this idea was de facto false. The defendant had thrown a cluster bomb, which could have killed people, over the wall into the synagogue grounds. She noted that this fact had been ignored by the media, which instead mentioned the door. The witness quoted media reports: “a door made of good German oak”.
The witness emphasised that this narrative does not reflect what happened and that it was not the door that had saved her. She noted that this need to create the one good German who saves Jewish lives has no place here (in the court). The witness commented that in a state based on the rule of law, the government must ensure the safety of its citizens. The authorities had however not pursued investigations into the image boards on which the defendant was active. She also pointed out that the authorities had not looked at parallels to attacks such as those in Oslo or El Paso or the assassination of Walter Lübcke. The witness emphasised that there had been no further investigation into the narratives that formed the basis of this attack. She pointed out that the defendant had made it clear that he was only a small cog in a broader course of events.
Finally, the witness told the court that many Germans believe that Judaism has already died out. She, however, wished to preserve her family’s heritage. “And build bridges where others build walls. And all in order to build a better, friendlier and brighter society, based on love and respect.”
Witness Alexander R.
Alexander R. was the third witness to testify on this day of the trial. He was also in the synagogue at the time of the attack. Alexander R. reported that he had been a member of the Jewish community in Halle for 20 years, where he had helped with the services and provided technical support. He had also done so on 9th October 2019. He recounted that during the service he had noticed that the security guard had started to seem nervous. He had then gone to the monitor and had seen the assassin shooting twice at the synagogue door. At this point, he and others had started to barricade the door and ensure people were kept safe.
The witness further reported that community life had changed since the attack. The new security measures and the police presence outside the synagogue made members of the community feel on edge. He noted that things had always been calm before the attack and that nobody had expected something like this to happen in a city like Halle (Saale). He commented that all this had had a great impact on Jewish life.
Witness Max Privorozki – Managing Director and Chairman of the Jewish Community in Halle (Saale)
The last witness to testify was Max Privorozki, Managing Director and Chairman of the Jewish Community in Halle (Saale), who – like the preceding witnesses – had also been in the synagogue. Max Privorozki reported that in the years before the attack the police had repeatedly reviewed the security situation. He noted that most of these checks resulted in the police sporadically driving past the synagogue and the community centre on patrol. He noted however, the authorities had not provided the exact times of these patrols.
Max Privorozki also reported that he had specifically asked the police for concrete protection measures at Hanukkah in 2016, after the attack on Breitscheidplatz in Berlin. He noted that this protection was not granted, as apparently the security situation did not provide justification for it. Since the attack, the community has had its own security plan.
At the end of his testimony, witness Privorozki explained why he is a co-plaintiff in the trial of the perpetrator of the Halle attacks. He explained that, on the one hand, he could not believe that the perpetrator’s parents had not noticed that their son was preparing such an “operation”. He stated that this reminded him of people claimed not to have noticed anything relating to the concentration and extermination camps during the National Socialist regime. On the other hand, the witness commented that perhaps someone might not like Jews or people with a different skin colour but that he would never be able to understand how anyone could kill a person because of that. That, he stated, was something very different: “As a co-plaintiff, I had hoped to understand this better”.
11th day of court proceedings, 9.9.2020
On the 11th day of the trial in Magdeburg, witnesses were heard who were in Halle (Saale) on 9th October 2019 during the attack on the Kiez-Döner snack bar in Ludwig-Wucherer-Straße and who were in the snack bar itself. In addition, the second video of the crime, which the defendant had made but not uploaded to the internet, was also shown.
Witness Margit W.
The first witness was Margit W. She reported that she had been on her way to a pharmacy in Ludwig-Wucherer-Straße after a doctor’s appointment. Suddenly someone with a gun-like object had appeared between the cars. When they were three metres apart, there had been a huge bang. She had felt a “dreadful pain” in her left toe. Margit W. was slightly injured in the foot by a nail from an explosive device used by the perpetrator.
Witness W. further reported that this person had then run into the Döner snack bar with the gun. She recounted that she had kept walking and had not dared to look back. She had heard another bang, W. said., and had thought: “Why doesn’t somebody call the police?” After she had fetched her medication, she had overheard a conversation outside the pharmacy that had inter alia referred to a “second death”. She had asked whether this discussion was about an attack in Ludwig-Wucherer-Straße and was answered in the affirmative. She recounted that she had then driven home, briefly told her husband what had happened and had then dialled the emergency number and reported what she had seen.
The perpetrator of the attack had not said anything to her and neither had she said anything, which the witness stated, when asked, was “certainly lucky for me”, because she considered that she would otherwise probably have met the same fate as Jana L., who was murdered. Furthermore, witness W. reported that there had been a second nail in the tongue of her shoe. W. explained that the crew of the ambulance which had arrived had subsequently been instructed to stay with her in her flat for an hour and a half before taking her to hospital. Looking back, W. said in response to a question, she had said to herself: “That was my second birthday”.
Witness Bernd H.
The second witness on this day of proceedings, Bernd H., is a co-plaintiff in the trial. At the time of the attack in Halle (Saale) he was in the Kiez-Döner. It was 12:05 and they were still preparing for customers in the snack bar. He was able to place his order after a while. He reported that as it was going to take a few minutes, he had gone to the toilet. As a result, he had known what it looked like in the back of the snack bar. He recounted that two painters had come in and later a young man with headphones. He noted that he had started eating and that suddenly there had been a bang. He had looked up but had not seen anything. The witness recounted that at roughly that moment a shot had hit the right-hand window pane. As a natural scientist, he had been completely fascinated by the shattering glass. He noted that he had admired Mr. Tekin, whose name he now knew, for the way in which he had dodged what H. now realised was a bullet with a deft movement and by bending over. H. then described the perpetrator with his helmet-mounted camera and reported that he had initially thought the weapon was a paintball gun. The perpetrator had stood in the doorway and B., one of the painters, had shouted: “Get out or he’ll shoot us all!”
H. stated that he is still deeply grateful to B. today for having jolted him out of his “astonished consternation” by shouting out like that. Together with B., the colleague of the subsequent murder victim Kevin S., H. had managed to flee through a window into the courtyard, injuring himself when jumping onto a rubbish bin under the window. Bernd H. reported that after escaping he had been terrified in the courtyard that the perpetrator of the attack might come after them and that they had heard shooting. He recounted that he had heard someone in the Kiez-Döner shouting: “Please don’t shoot!” H. also reported that he had hidden behind a car in which a woman had been sitting; she had got out of the car and talked reassuringly to him. He noted that together they had tried to call the police.
“A despicable crime”
The witness recounted that at some point the shooting had stopped and they had moved forward into the street. H. went on to recount details about the subsequent course of events on the day of the attack, explaining that those affected were initially taken to an Asian restaurant across the street. He commented that he had not gone to the Accident and Emergency Unit until reaching his home town. The witness Bernd H. further reported that he had been in pain for weeks. He also recounted that members of the press had tracked him down at his home a few days after the attack in Halle. He noted that he was annoyed that he had been importuned without having his permission asked, as well as by the fact that his private address had been released at that point.
Attorney Weber, the perpetrator’s lawyer, stated that he did not infer from the witness’ testimony statements that the defendant had shot at him directly: “Did you see him do that?” H. confirmed his previous statement that he had not seen this himself. He pointed out that he could not see what was behind him. However, H. stated that he now knew that the perpetrator had twice intended to shoot at him. When asked by the lawyers for the co-plaintiffs what he expected from the trial, Bernd H. said that he expected the trial to make it clear that “a despicable crime has been committed and that unfortunately, this crime was able to spring up from the midst of our perhaps somewhat inattentive society”. Referring to Max Privorozki’s statement on the previous the day, co-plaintiff H. stated that it was hard to imagine that the defendant, with his “deeply inhuman attitude” could have “got involved in such a development without his immediate environment” realising anything. “But people are different”.
When asked by Judge Mertens what had prompted him to become a co-plaintiff, H. said: “Spontaneously I would have said: my anger”. However, H. went on to state that he wanted the perpetrator to be made aware that he had “embarked on a developmental path that is completely erroneous, at least in our society” and that did not at all reflect the legal system and moral sensibilities. Bernd H. continued: “There is no criterion according to which one single individual can claim that some other person must forfeit their life in one society or another”. As H. noted, someone who has an “Abitur” (general qualification for university entrance” certificate and whose mother taught ethics teacher should know and have reflected on at least the first 20 articles of the Basic Law.
Second video of the crime
After the first two witnesses had been heard, the second video of the crime was viewed; the defendant had recorded this video with a second camera attached to his chest but had not uploaded it to the Internet. In this second video of the crime, the screen is partially covered or is dark during the crimes at the synagogue and in the Kiez-Döner but the audio recordings can be heard. Later the perpetrator held the camera partly in front of his face. The video also includes parts of the period after the perpetrator had disposed of the helmet-mounted camera by throwing it out of a moving car. During this period, the perpetrator committed further crimes in order to obtain a new car and in the process seriously injured two people. In the video the perpetrator curses himself again and again, calling himself a “loser”, for example.
As the summons for the witnesses who were originally scheduled had had to be retracted, an official from the crime scene group of the Saxony-Anhalt Office of Criminal Investigations (LKA) was heard after the lunch break. He gave a general account of his crime scene work on 9.10.19 in Ludwig-Wucherer-Straße and in the Kiez-Döner by means of photos. Questioning of this witness was concluded after about half an hour.
Witness M. B.
The last witness, M. B., encountered the perpetrator on 9th October 2019 on Ludwig-Wucherer-Straße. The witness recounted that he was on his way to the train station to go to his place of study. The witness reported that when he had seen the gun, he had first fled towards Steintor and then to the railway station, where he had notified the police. He noted that when he had encountered the perpetrator, he had simply looked down and thought: “Got to get away, just get away!” B. confirmed that he had heard shots. He commented that he had been scared to death. The witness also noted that the experience still affects him today. At the end of the brief questioning of B. Judge Mertens therefore drew his attention to the psychological counselling available.
This day of court proceedings concluded at 14:56.
Документация судебного процесса
10-й день суда 08.09.2020 г.
На 10-й день судебного разбирательства, 1 сентября 2020 года, были заслушаны в общей сложности четыре свидетеля, которые находились в синагоге на Гумбольдтштрассе во время антисемитского и расистского теракта. В своих показаниях двое из свидетелей ссылались на свою семейную историю и межпоколенческую (трансгенирационную) травму, связанную с Холокостом. Также были просмотрены фотографии квартир отца и матери обвиняемого, в которых он жил и в которых он собрал и хранил свой арсенал оружия.
Свидетельница Ребекка Блэди
Первой свидетельницей стала раввин Ребекка Блади, которая вместе со своим мужем раввином Джереми Боровицем приехала в Галле на Йом-Кипур из Берлина. Поскольку её муж уже представил суду свои воспоминания о 9-ом октября 2019 года, Ребекка Блэди начала свои показания с описания своей семейной истории. Раввин подчеркнула, что её показания сопровождаются вскрытием глубокой семейной раны. Чтобы суд смог лучше понять, через что ей пришлось пройти 9 октября 2019 года, она также рассказала историю своей бабушки.
„С самого детства я знала, что само мое существование похоже на чудо.“
Раввин Блэди продолжила: „Я родом из семьи выживших жертв Холокоста. У меня есть дедушка, Майкл, который выжил в лагере в Лодзи. Другой дедушка, Лео, пережил депортацию. Моя бабушка Ирэн пережила концлагерь в Освенциме, а другая бабушка Ольга тоже пережила концлагерь в Освенциме, принудительные работы и концлагерь Берген-Бельзен. С самого детства я знала, что мое существование похоже на чудо. Позже я поняла, что с этой историей связано целое поколение.“ Нападение заставило её напрямую столкнуться с этой травмой. Чтобы вспомнить подробности рассказа ёе бабушки Ольги, она позвонила ей за два дня до суда.
Раввин Блэди передала содержание телефонного разговора с бабушкой: „Когда мы приехали в Освенцим, мама сказала: здесь не так уж и плохо. Есть музыка и красивые дома. Возможно, все будет не так уж плохо. Там мы стояли в очереди, чтобы поехать в Биркенау. Мне было 17 лет, и доктор Менгеле сказал, что мне нужно идти в другой ряд. У моей матери был кусок хлеба, и она сказала мне взять его. Потом доктор Менгеле ударил её по голове, и моя мать упала на пол. Мне не разрешили помочь маме, и я чувствую себя
виноватой в том, что не смогла ей помочь. У меня было это чувство на протяжении многих, многих лет, потому что я больше никогда не видела свою мать“.
Ребекка Блэди сказала, что бабушка рассказала ей, как выглядел Освенцим в ту пятницу, в Шаббат, особый день. В ту пятницу бабушка увидела дым и куски костей, выходящие из дымоходов. Бабушка сказала: „Это был ад на земле“. Раввин Блэди сказала, что её бабушка потеряла 45 двоюродных братьев из-за Шоа. После семи недель в Освенциме она была отобрана для перевода и доставлена в Гельзенкирхен для выполнения принудительных работ. После этого бабушка приехала в Эссен принудительно работать в оружейной промышленности Krupp. В конце концов, ее депортировали в Берген-Бельзен, где она думала, она умрет.
Затем бабушка рассказала ей об одном происшествии в Берген-Бельзене: Бабушка вспомнила, что в двери кухни в лагере была дыра. У обеих бабушкиных сестер была высокая температура, и бабушка решила пойти на кухню с двумя другими девочками, чтобы перекусить и выпить. Когда они вышли из кухни, бабушка услышала три выстрела из пистолета. Одна из девушек получила пулю в живот, другая – в ноги. Бабушкина сестра думала, что бабушка умерла. Но ей удалось „отделаться“ кровью, потому что третья пуля промахнулась. Её бабушка, когда она рассказывала эту историю, всё время повторяла: „Посмотри на меня сегодня. Посмотри, чего я достигла. Такая замечательная семья, такие замечательные дети.“
„Суд должен понять, что хотя Холокост завершился, его последствия ощутимы до сих пор.“
Раввин Блэди далее сообщила, что её бабушка недвусмысленно велела ей поделиться их разговором в суде. Бабушка никогда не имела возможности дать показания в немецком или международном суде, но теперь у неё есть такая возможность. Блэди: „Суд должен понять, что хотя Холокост завершился, его последствия ощутимы до сих пор. Холокост не просто исторический факт, он продолжает присутствовать в памяти еврейской общины“.
Затем раввин Ребекка Блэди рассказала о своих личных переживаниях в день нападения. Она сказала, что незадолго до нападения она передала своего ребенка няне, которая провела день с её дочерью в городе неподалеку от синагоги. С того времени и до позднего вечера после эвакуации из синагоги она была разлучена со своим ребенком. Сразу после нападения она несколько раз безуспешно пыталась дозвониться до няни. Это чуть не свело её с ума – в том числе и потому, что масштабы атаки еще не были ясны. Здесь Блэди обратилась ко всем присутствующим: „Я спрашиваю Вас, была ли необходимость в том, чтобы я находилась в разлуке с дочерью так долго и без видимого конца? Это самый обыкновенный страх любой матери, разлучиться со своим ребёнком. Но у меня есть и другая причина. Я ношу в себе семейную травму. Травму моей бабушки, разлученной со со своей матерью у ворот Освенцима“. Травма была нанесена в результате теракта, но по словам Блэди, работа полиции её только углубила. Только когда её муж, раввин Боровиц, отказался эвакуироваться из синагоги, пока его жена не воссоединилась с их дочерью, няня с ребёнком была пропущена через полицейские заграждения к родителям.
Как и некоторые свидетели до неё, раввин Блэди поблагодарила персонал больницы, где о пострадавших позаботились после эвакуации из синагоги. Она сказала, что поведение персонала больницы должно служить примером того, „как по-настоящему, по-человечески обращаться с людьми, получившими подобную травму“.
Воспоминание – через поколения
Завершая свои показания, раввин Блади подчеркнула, что трансгенерационная травма (еврейской общины) затронула не только её. Даже если выживших после Шоа немного, Германия должна признать тот факт, что их дети и внуки также пострадали. Наконец, Ребекка Блэди подчеркнула, что обвиняемый не добьется успеха – и она является живым доказательством этого. Это ужасное событие не помешает ей поддерживать еврейскую общину в Германии. „В еврейской традиции мы говорим, что добрые дела возвышают душу после смерти. И поэтому, я надеюсь, что своим заявлением я смогу сохранить память о моей прабабушке Дрейзел, о Яне Л. и Кевине С. Я надеюсь, что мы сможем творить добро в их честь и создадим лучшее общество.“
После короткой паузы, когда свидетельница Блэди уже покинула зал суда, подсудимый потребовал слова. Его формулировка здесь не воспроизводится, однако обвиняемый в своих показаниях прямо ссылался на показания раввина Блэди и открыто отрицал Холокост в этом контексте. Александр Хоффман, представитель соистцов, вмешался и возразил против заявления подсудимого. Он потребовал, чтобы сказанное было запротоколировано. Д-р Кати Ланг, также представительница соистцов, заявила, что обвиняемому не будет предоставлена возможность использовать суд как трибуну для его антисемитизма, и поэтому в суде такие заявления не должны выслушиваться.
Свидетельница Наоми Хенкель-Гюмбель
Вторая приглашенная свидетельница, Наоми Хенкель-Гюмбель, также находилась в синагоге во время нападения и, как и раввин Ребекка Блади, приехала с группой из Берлина в Галле (Заале). Она начала свое свидетельство с цитаты Генриха Гейне: „Когда я думаю о тебе, Германия, я теряю сон.“
Вначале свидетельница рассказала , что её семья укоренилась в Германии с 17 века. Её семья много вынесла за это время. Некоторые бежали, а другие, несмотря на страх и ужас пережитого, остались в Германии, чтобы восстановить свою жизнь и внести свой вклад в строительство новой Германии. Они считали, что антисемитизм и, в частности, национал-социализм – это всего лишь фаза, которая пройдет. Они были воспитаны в уверенности в том, что Германия извлекла свои уроки. В то же время, она знала свою семейную историю. С течением времени её убежденность в том, что Германия извлекла уроки, ослабла, и она не могла понять, почему её семья осталась в Германии – особенно после того, как она на себе испытала враждебность и узнала о насилии в отношении других меньшинств. Она решила эмигрировать в Израиль с уверенностью в том, что никогда не вернётся. В 2018 году она услышала о новой образовательной программе для раввинов в Берлине. Ей понравилась идея о том, что она сможет внести свой вклад в возрождение еврейской жизни в Германии, и она решила сделать это.
„Когда я думаю о тебе, Германия, я теряю сон.“
Свидетельница далее сообщила, что в суде уже много говорилось о нападении: о сюрреалистических ощущениях в тот день и „абсурдном поведении полиции“. Последние несколько месяцев она задавалась вопросом, что она здесь делает. Она присутствовала почти на каждом дне судебного разбирательства и слушала показания свидетелей и экспертов. Свидетельница снова цитирует Хайне: „Когда я думаю о тебе, Германия, я теряю сон“. По словам Наоми Хенкель-Гюмбель, она возвращается к этим словам, потому что текущее развитие событий очень тревожно. Хотя смертельность оружия преступника был доказана, и было установлено, насколько близко обвиняемый подошел к своей цели „убить нас“, все же существовала „извращенная идея“, что только дверь спасла им жизнь. Эта идея, на самом деле, ложная. Подсудимый бросил осколочную бомбу через стену синагоги, которая могла убить людей. Этот факт был проигнорирован СМИ. Вместо этого была упомянута дверь. Свидетельница цитирует сообщения СМИ: „Дверь, сделанная из хорошего немецкого дуба“.
Этот нарратив не соответствует реальности, подчеркнула свидетельница. Её спасла не дверь. Необходимость в нахождении или создании хорошего немца, спасшего еврейские жизни, не имеет здесь (в суде) места быть. В конституционном государстве правительство должно обеспечивать безопасность своих граждан. Власти не стали дальше изучать имиджборды, активно используемые обвиняемым. Они не увидели параллели с атаками нападениями в Осло или Эль-Пасо или с убийством Вальтера Любке. Свидетельница подчеркнула, что нарративы и идеологии, которые легли в основу этого нападения, не были подвергнуты дальнейшему расследованию. Обвиняемый ясно дал понять, что он является лишь маленьким винтиком в большом событии.
В заключение свидетельница заявила, что хотя многие немцы считают, что иудаизм и еврейская культура вымерли, она сохранит наследие своей семьи, „и построит мосты там, где другие строят стены. И все это для того, чтобы построить лучшее, более дружелюбное, более светлое общество, основанное на любви и уважении друг к другу.“
Свидетель Александр Р.
Третьим свидетелем, давшим показания в этот день, был Александр Р. Он также находился в синагоге во время нападения. Александр Р. сообщил, что он был членом еврейской общины в Галле в течение 20 лет, там он всячески помогал в проведении молитвенных служб и, в том числе, оказывал техническую поддержку. Тоже самое он делал и 9 октября 2019 года. Во время службы он заметил, что охранник вдруг занервничал. Затем он подошел к монитору и увидел, как обвиняемый дважды выстрелил в дверь синагоги. После этого он и другие забаррикадировали дверь и тем самым обеспечили безопасность.
Свидетель сообщил далее, что после нападения жизнь общины изменилась. Новые меры безопасности и присутствие полиции перед входом заставляли членов общины нервничать. До нападения всегда было тихо, никто не ожидал ничего подобного в таком городе, как Галле (Заале). Всё это очень сильно повлияло на местную еврейскую жизнь.
Свидетель Макс Приворозки – управляющий директор и председатель Еврейской
общины Галле (Саале)
Последним дал свидетельские показания Макс Приворозки, управляющий директор и председатель еврейской общины Галле (Саале), который – как и свидетели до него – находился в синагоге на момент нападения. Макс Приворозки сообщил, что в годы, предшествовавшие нападению, полиция неоднократно проверяла безопасность синагоги. В рамках этих проверок полиция обходила синагогу и здание общины нерегулярными патрулями. Однако власти не указывали точное время патрулирования.
Макс Приворожский также сообщил, что он специально просил полицию о конкретных мерах защиты на Хануке в 2016 году после нападения на Брайтшайдплац в Берлине. Он отметил, что эта защита не была предоставлена, поскольку, по мнению полиции, в этом не было необходимости. После нападения 9го Октября 2020 у общины наконец есть свой план безопасности.
В конце своих показаний свидетель Приворожский объяснил, почему он является соистцом. Он пояснил, что, с одной стороны, он не мог поверить, что родители преступника не заметили, что их сын готовит такую “операцию“. Он заявил, что это напомнило ему о людях, которые утверждали, что не замечали ничего, связанного с концентрационными лагерями и лагерями смерти во время национал-социалистического режима. С другой стороны, свидетель заметил, что, возможно, кому-то могут не нравиться евреи или люди с другим цветом кожи, но он никогда не сможет понять, как кто-то может убить человека из-за этого. По его словам, это было совсем другое: „Как соистец, я надеялся лучше понять это.“
11-й день суда 09.09.2020 г.
На 11-й день судебного разбирательства в Магдебурге были заслушаны свидетели, которые на момент нападения на на кебабную Киц-Дёнер 9 октября 2019 года находились на улице Людвиг-Вухерер-Штрассе или внутри кебабной. Кроме того, была показана вторая видеозапись преступления, которую подсудимый снял, но не выложил в Интернет.
Свидетельница Маргит В.
Первой со свидетельскими показаниями выступила Маргит В. Она сообщила, что шла в аптеку на Людвиг-Вухерер-штрассе после приема врача. Вдруг между машинами появился кто-то с предметом, похожим на пистолет. Когда они были на расстоянии трех метров друг от друга, произошел сильный взрыв. Она почувствовала „ужасную боль“ в пальце левой ноги. Маргит В. была легко ранена в ногу гвоздем от взрывного устройства, использованного преступником.
Свидетельница также сообщила, что этот человек затем вбежал в кебабную с пистолетом. Она рассказала, что продолжала идти и не осмеливалась оглянуться. По словам В., она услышала еще один хлопок и подумала: „Почему никто не вызывает полицию?“ После того, как она получила свои лекарства, она услышала разговор у аптеки, в котором, в частности, говорилось о „второй смерти“. Она спросила, говорилось ли о нападении на Людвиг-Вухерер-штрассе, и получила утвердительный ответ. Она рассказала, что затем поехала домой, вкратце рассказала мужу о том, что произошло, а затем набрала номер службы экстренной помощи и сообщила о том, что видела.
Нападавший ничего не сказал ей, и она также ничего ему не сказала, что, по словам свидетельницы, „определенно было её везением“, поскольку она считает, что в противном случае ее, вероятно, постигла бы та же участь, что и Яну Л., которая была убита. Кроме того, свидетельница В. сообщила, что на языке ее ботинка застрял еще один гвоздь. В. рассказала, что бригаде приехавшей скорой помощи впоследствии было приказано пробыть с ней в её квартире в течение полутора часов, прежде чем доставить ее в больницу. В ответ на очередной вопрос, свидетельница сказала, что, оглядываясь на произошедшее, она думает про себя: „Это был мой второй день рождения“.
Свидетель Бернд Х.
Второй свидетель в этот день судебного разбирательства, Бернд Х., также является соистцом в деле. Во время нападения в Галле (Заале) он находился в Киц-Дёнер. Было 12:05, и в закусочной всё ещё готовились к открытию. Через некоторое время он смог сделать заказ. Он сообщил, что, поскольку это что приготовление занимает несколько минут, он пошел в туалет. В результате он знал, как выглядит задняя часть закусочной. Он рассказал, что вошли два маляра, а затем молодой человек в наушниках. Он уже начал есть, когда внезапно что-то взорвалось. Он поднял глаза, но ничего не увидел. Свидетель рассказал, что примерно в этот момент в окно с правой стороны выстрелили. Как учёный естественных наук, он был парализован интересом в разбитом стекле. Он отметил, что он также восхитился наклоном г-на Текина, имя которого он теперь знал, и тем, как он увернулся от пули, о существовании которой он теперь также знает, ловким движением. Затем Х. описал обвиняемого с его камерой на шлеме, и сообщил, что изначально думал, что при нём оружие для пейнтбола. Обвиняемый стоял в дверном проеме, и Б., один из маляров, крикнул: „Убирайтесь, а то он всех нас пристрелит!“
Х. и сегодня по-прежнему глубоко благодарен Б. за то, что он вытащил его из его „изумленного испуга своим криком.“ Вместе с Б., коллегой последующей жертвы убийства Кевина С., Х. сумел бежать через окно во двор – он травмировался, спрыгнув на мусорное ведро под окном. Бернд Х. сообщил, что уже находясь во дворе, он боялся, что нападавший последует за ними. Затем они услышали выстрелы. Он рассказал, что слышал, как кто-то в кебабной закричал: „Пожалуйста, не стреляйте!“ Х. за автомобилем, в котором сидела женщина; она вышла из машины и успокаивающе разговаривала с ним. Затем они вместе пытались вызвать полицию.
„Отвратительное преступление“
Свидетель рассказал, что в какой-то момент стрельба прекратилась, и они вышли на улицу. Х. подробно рассказал о дальнейшем развитии событий в день нападения, пояснив, что пострадавшие были первоначально доставлены в азиатский ресторан через дорогу. За медецинской помощью она обратился только, когда вернулся в свой населённый пункт. Свидетель Бернд Х. также сообщил, что испытывал боль в течение нескольких недель. Он также рассказал, что представители прессы выследили его, и оказались в его доме через несколько дней после нападения в Галле. Он отметил, что его раздражило неавторизованное докучание прессы, как и то, что его домашний адрес оказался в публичном доступе.
Адвокат Вебер, защитник обвиняемого, заявил, что он не сделал вывод из показаний свидетеля о том, что обвиняемый стрелял в него напрямую: „Вы видели, как он это делал?“ Х. подтвердил свое предыдущее заявление о том, что сам этого не видел. Он указал, что не мог видеть то, что происходило позади него. Однако Х. заявил, что теперь он знает, что преступник дважды намеревался выстрелить в него. Когда адвокаты соистцов спросили его, чего он ожидает от суда, Бернд Х. сказал, что он ожидал, что суд докажет, что „было совершенно отвратительное преступление, и что, оно, к сожалению, вызвано невнимательностью центра нашего общества.“ Ссылаясь на заявление Макса Приворожского, сделанное накануне, соистец Х. заявил, что ему трудно представить, что обвиняемый с его „глубоко бесчеловечным отношением“ мог стать тем, кем он стал, без того, чтобы впитать в себя своё непосредственное окружение. „Но люди бывают разные.“
На вопрос судьи Мертенса о том, что побудило его стать соистцом, Х. сказал: „Спонтанно я бы сказал: мой гнев“. Однако Х. затем заявил, что он хотел, чтобы преступник знал о том, что он „встал на путь развития, который является полностью ошибочным, по крайней мере, в нашем обществе“ и который совершенно не отражает правовую систему и моральные устои. Бернд Х. продолжил: „Не существует критерия, согласно которому один человек может утверждать, что какой-то другой человек должен лишиться своей жизни в том или ином обществе“. Как отметил Х., человек, имеющий школьный аттестат и чья мать преподает основы этики, должен знать по крайней мере о первых 20 статьях Конституции.
Вторая видеозапись преступления
После свидетельских показаний первых двух свидетелей была просмотрена вторая видеозапись преступления; обвиняемый записал это видео с помощью второй камеры, прикрепленной к груди, но не загрузил его в Интернет. На этом втором видео преступления экран частично закрыт или затемнен во время нападения на синагогу и в кебабную, но присутствует аудиозапись. Позже обвиняемый держал камеру частично перед своим лицом. Видео также включает в себя некоторые новые фрагменты – снятые после того, как преступник избавился от прикрепленной к шлему камеры, выбросив её из движущегося автомобиля. В это время обвиняемый совершил ещё одно преступление с целью угона нового автомобиля, он серьезно ранил двух человек. На видео подсудимый снова и снова проклинает и ругает себя, называя себя, в том числе, „неудачником“.
Поскольку запланированное приглашение последующих свидетелей было отозвано, после обеденного перерыва были заслушаны свидетельские показания сотрудника областной уголовной полиции (ЛКА) в Саксонии-Анхальт. Он дал общий отчет с фотографиями о своей работе на месте преступления 9.10.19 на Людвиг-Вухерер-штрассе и в Киц-Дёнер. Опрос этого свидетеля закончился примерно через полчаса.
Свидетель М.Б.
Последний свидетель, М. Б., столкнулся с преступником 9 октября 2019 года на улице Людвиг-Вухерер-штрассе. Свидетель рассказал, что он ехал на вокзал, чтобы поехать на место учёбы. Когда он увидел пистолет, он сначала убежал в сторону Штайнтора, а затем на железнодорожную станцию, где он уведомил полицию. Он отметил, что, столкнувшись с преступником, он просто посмотрел вниз и подумал: „Пора уходить, просто уходи!“ Б. подтвердил, что слышал выстрелы. Он сказал, что был напуган до смерти. Произошедшее до сих пор влияет на него. В конце краткого опроса Б. судья Мертенс обратила его внимание на доступную психологическую помощь.
Слушание завершилось в 14:56.
Ceza davasının duruşma raporları
10. Duruşma Günü, 8.9.2020
Davanın 8 Eylül tarihli 10. duruşma gününde, antisemit ve ırkçı saldırı esnasında Humboldtstraße’deki sinagogda bulunan toplam dört tanık dinlendi. İki tanık verdikleri ifadede aile hikayelerine ve Şoah’nın (Yahudi soykırımı) yarattığı ve kuşaktan kuşağa aktarılanı travmaya atıfta bulundular. Yine duruşmada sanığın annesinin ve babasının sanığın yaşadığı ve silahlarını üretip depoladığı evlerinin fotoğrafları incelendi yani bu fotoğrafların mahkeme tarafından keşfi yapıldı.
Tanık Rebecca Blady
İlk tanık olarak Haham Rebecca Blady dinlendi. Rebecca Blady eşi Haham Borovitz ve diğerleriyle birlikte Yom Kipur için Berlin’den Halle’ye gelmişti. Eşi mahkemede 9 Ekim 2019 tarihinde yaşadıklarını anlatmış olduğundan kendisi ifadesine ailesinin hikayesini anlatmakla başladı. Haham Blady, buradaki tanıklığının derinlere işlemiş olan aile travmasının yeniden canlanması üzerine olacağını açıkladı. 9 Ekim 2019 tarihinde yaşadıklarını mahkemenin anlayabilmesi için büyükannesinin hikayesini anlatması gerektiğini söyledi.
„Çocukluğumdan bu yana, sadece varlığımın dahi bir mucizeye eşdeğer olduğunu biliyordum.“
Haham Blady ifadesinin devamında şunları söyledi: „Ben Şoah’da hayatta kalan bir ailenin ferdiyim. Büyükbaban Michael, Łódź’daki toplama kampından sağ kurtulanlardan. Diğer büyükbabam Leo deportasyondan sağ kurtuldu. Büyükannem İrene Auschwitz toplama kapından sağ kurtuldu ve diğer büyükannem Olga yine Auschwitz’ten, zorla çalıştırılmadan ve Bergen-Belsen toplama kampından sağ kurtuldu. Çocukluğumdan bu yana, sadece varlığımın dahi bir mucizeye eşdeğer olduğunu biliyordum. Sonraları bu hikayenin kuşaktan kuşağa aktarılan bir travma ile bağının olduğunu anladım.“
Saldırı onu bu travmayla ağır bir şekilde yüzleştirmiş. Büyükannesi Olga’nın hikayesinin ayrıntılarını hatırlamak için iki gün önce onu aramış.
Bu sözlerin ardından Haham Blady büyükannesiyle telefonda konuştuklarını aktardı: „Auschwitz’e vardığımızda annem ‘Burası o kadar da korkunç görünmüyor. Müzik var, güzel evler var. Belki çok kötü şeyler olmaz.‘ demişti. Annem bunu söylerken Birkenau toplama kampına götürülmek üzere bir sıraya dizilmiştik. Ben 17 yaşındaydım ve Dr. Mengele benim başka bir sıraya geçmemi istedi. Annemin yanında bir parça ekmek vardı ve bana bu ekmeği sen al dedi. O an Dr. Mengele annemin kafasına vurdu ve annem yere düştü. Anneme yardım etmeme izin vermediler. Anneme yardım edemediğim için kendimi suçlu hissettim. Uzun yıllar bu suçluluk duygusuyla yaşadım çünkü annemi bir daha hiç görmedim.“
Rebecca Blady büyükannesinin anlattıklarını aktarmaya devam etti. Büyükannesi Auschwitz toplama kampının o Cuma gününde, yani özel bir gün olan o Şabat gününde ne durumda olduğunu anlatmış. O Cuma gününde büyükannesi bacalardan duman ve kemik parçalarının fırladığını görmüş. Büyükannesi „Yeryüzündeki cehennem gibiydi“ demiş. Haham Blady büyükannesinin 45 kuzin ve kuzenini kaybettiğini anlattığını söyledi. Büyükannesi Auschwitz toplama kampında yedi hafta kaldıktan sonra başka bir yere götürülmek üzere seçilmiş. Ardından zorla çalıştırılmak üzere Gelsenkirchen’e götürülmüş. Gelsenkirchen’den de Essen’e Krupp’un silah fabrikalarına zorla çalıştırılmak için sevk edilmiş. Son olarak götürüldüğü Bergen-Belsen toplama kampından ölüsünün çıkacağını düşünmüş.
Büyükannesi Bergen-Belsen toplama kampında yaşadığı bir olayı anlatmış: Büyükannesi toplama kampında mutfağın duvarında bir delik olduğunu hatırlamış. Büyükannesinin iki kız kardeşinin de yüksek ateşi varmış ve büyükannesi bunun üzerine iki kızla birlikte mutfağa gidip içecek ve yiyecek bir şeyler almaya karar vermiş. Mutfaktan çıktıklarında büyükannesinin hatırladığı bir tüfekten atılan üç kurşun olmuş. Kurşunlar kızlardan birinin karnına diğerinin de bacağına isabet etmiş. Büyükannesinin kız kardeşi onun öldüğünü düşünmüş. Ancak büyükannesi üçüncü kurşun ona isabet etmediğinden her tarafı kanlar içinde ölümden kurtulabilmiş. Haham Blady büyükannesinin bu olayı anlatırken sürekli olarak şunları söylediğini aktardı: „Bir de bugün bak bana. Neler başardığıma bak. Harika bir aile kurdum, harika çocuklarım var.“
„Mahkeme Şoah’nın geçmişte kaldığını ancak etkilerinin hala sürdüğünü anlamalı.“
Haham Blady, büyükannesinin kendisinden tüm bunları mutlaka mahkemede anlatmasını istediğini söyledi. Haham Blady, büyükannesinin asla yaşadıklarını bir Alman veya uluslararası bir mahkeme karşısında anlatma şansına sahip olmadığını ancak şimdi kendisinin böylesi bir olanağa sahip olduğunu anlattı. Blady: „Mahkeme Şoah’nın geçmişte kaldığını ancak etkilerinin hala sürdüğünü anlamalı. Şoah yaşanmış ve bitmiş bir olay değil; Şoah Yahudi cemaati için hala çok canlı.”
Haham Rebecca Blady bunları anlattıktan sonra saldırının olduğu gün neler yaşadığını anlattı. Tanık çocuğunu saldırıdan çok kısa bir süre önce bir çocuk bakıcısına vermiş. Bakıcı kız çocuğunu alarak günü sinagoğun dışında geçirmek üzere şehir merkezine gitmiş. Tanık çocuğu teslim ettiği andan öğlenin geç saatlerinde sinagogdan çıkarılana kadar çocuğundan ayrı kalmış. Saldırıdan hemen sonra birkaç kez telefonla bakıcıya ulaşmaya çalışmış ancak ona ulaşamamış. Ulaşamayınca neredeyse delirmiş çünkü o vakit tam olarak ne olup olmadığı daha bilinmiyormuş. Bu sözlerinin ardından Blady tüm katılımcılara yönelerek şunları söyledi: „Sizlere soruyorum. Benim kızımdan bu kadar uzun ve sonu belli olmayan bir süre ayrı tutulmam gerekiyor muydu gerçekten? Ben her anne gibi çocuğundan ayırılma korkusu yaşıyorum. Ancak benim korkunum bir nedeni daha var. Ben ailemin geçmişinin travmasını taşıyorum içimde. Auschwitz toplama kampının kapısında annesinden ayırılan büyükannenim hikayesi bu.“ Haham Blady, bu travmayı yaşanan saldırının tetiklediğini ancak ağırlaşmasının nedeninin polisin davranışları olduğunu söyledi. Ancak Eşi Haham Borovitz’in sinagog boşaltılırken çocukları annesine verilene kadar sinagogdan çıkmayacağını söylemesi üzerine bakıcı ve çocuk polis bariyerlerinden alınıp anne ve babasına ulaştırılmış.
Kendisinden önce ifadesi alınan bazı tanıkların da teşekkür ettiği gibi Haham Blady de saldırıdan sonra sinagogdan çıkarılıp götürüldükleri hastane personeline teşekkür etti. Tanık, „Travma yaşayan insanlara nasıl davranmak gerektiği konusunda“ hastane çalışanlarının davranışının örnek alınması gerektiğini söyledi.
Anıları bir sonraki kuşağa aktarmak
Haham Blady ifadesinin sonunda (Yahudi topluluğunun) kuşaklararası travma sorununun yalnızca kendisiyle ilgili bir sorun olmadığını söyledi. Tanığa göre, Şoah’dan hayatta kalanların sayısı çok az olsa da Almanya onların çocuklarının ve torunlarının Şoah’nın izlerini taşıdığını kabul etmek zorundadır. Haham Blady son olarak saldırganın amacına ulaşamayacağını, bunun yaşayan en iyi örneğinin de kendisi olduğunu vurguladı. Yaşanan korkunç olayların kendisini Almanya’daki Yahudi cemaatini desteklemekten alıkoyamayacağını anlattı. „Yahudi geleneğinde hayır işlerinin insanın ruhunu ölümden sonra yükselttiğini söyleriz. Ve ben de verdiğim bu ifadeyle büyük büyükannem Dreizel’ın, Jana L.‘nin ve Kevin S.‘nin anılarını ileriye taşıyacağımı umut ediyorum. Benim umudum onların adına daha iyi şeyler yapmamız ve daha iyi bir toplum yaratabilmemiz.“
Kısa bir aradan sonra -ki tanık Blady bu arada mahkeme salonundan çıkmıştı- sanık söz almak istedi. Sanığın söz aldıktan sonra söylediklerini burada bire bir tekrarlamayacağız. Yalnızca şu kadarını aktarmak istiyoruz: Sanık doğrudan Haham Blady’nin verdiği ifadeyle ilgili olarak konuştu ve bu bağlamda Holokost’u açıkça inkar etti. Müdahil avukat Alexander Hoffmann sanığın sözünü kesip vermekte olduğu beyana itiraz ederek bu ifadenin tutanağa geçirilmesini talep etti. Müdahil avukat Kati Lang da söz alarak sanığa antisemit görüşlerini sahnelemek için meydan verilmeyeceğini ve bu nedenle bu türden konuşmaları dinlemeyeceğini söyledi.
Tanık Naomi Henkel-Gümbel
Davet edilen ikinci tanık Naomi Henkel-Gümbel saldırı esnasında sinagogda bulunanlardandı ve o da Haham Rebecca Blady gibi Berlin’den bir grupla Halle (Saale) şehrine gelmişti. Tanık ifadesine Heinrich Heine’den bir alıntı yaparak başladı: „Geceleri Almanya’yı düşündüğümde, uykum kaçıyor.“
Tanık ailesinin kökeninin 17. yüzyıldan bu yana Almanya’da olduğunu anlatarak başladı ifadesine. Ailesi çok büyük bir bedel ödemiş. Aile fertlerinin bazıları Almanya’dan kaçmış bazıları ise yaşanan tüm terör ve vahşete rağmen Almanya’da kalmış. Onlar Almanya’da tekrar yaşamlarını kurmak ve yeni Almanya’nın inşasına katkıda bulunmak istemişler. Almanya’da kalanlar antisemitizmin ve özelinde de nasyonal sosyalizmin gelip geçici bir süreçten ibaret olduğuna inanıyorlarmış. Tanık, Almanya’nın yaşananlardan ders çıkardığına duyulan inançla büyütüldüğünü söyledi. Tanık ailesinin geçmişte yaşadıklarından haberdar olduğunu anlattı. Zaman geçtikçe Almanya’nın yaşananlardan ders çıkardığına dair inancı gittikçe zayıflamış; özellikle de bizzat olumsuz olaylar yaşadıktan ve diğer azınlıkların maruz kaldığı acımasız şiddeti gördükten sonra ailesinin neden Almanya’da kaldığına bir anlam veremez olmuş. Naomi Henkel-Gümbel geri dönmeyeceğinden emin bir şekilde İsrail’e göç etme kararı almış. 2018 yılında Berlin’de üniversitede yeni bir haham eğitimi bölümünün açıldığını öğrenmiş. Almanya’da Yahudi yaşamını yeniden canlandırmaya katkıda bulunma fikri çok hoşuna gittiğinden bu eğitim bölümüne kaydolmuş.
„Geceleri Almanya’yı düşündüğümde, uykum kaçıyor.“
Tanık ifadesinin devamında mahkemede saldırı konusunda çok şeyin söylendiğini belirterek o gün yaşadığı gerçeküstü duyguları ve „polisin saçma sapan davranışını“ anlattı. Son aylarda kendisine benim burada ne işim var diye sormuş. Hemen hemen bütün duruşmaları takip etmiş. Mahkeme salonunda tanıkların ve bilirkişilerin ifadelerini dinlemiş. Tanık yeniden Heine’den alıntı yaptı: „Geceleri Almanya’yı düşündüğümde, uykum kaçıyor.“ Bunu söylemesinin nedeninin şu anki gidişatın çok endişe verici olması olduğunu söyledi Naomi Henkel-Gümbel. Saldırganın silahlarının ne kadar öldürücü silahlar olduğu açıklığa kavuşturulmuş olduğu ve sanığın hedefine yani „Bizi öldürmeye“ ne kadar yaklaşmış olduğu tespit edildiği halde, hala onların hayatını bir kapının kurtardığına dair „delice fikrin“ kabul gördüğünü söyledi. Tanık, bu fikir fiilen yanlıştır dedi. Sanığın bir parça tesirli bombayı sinagoğun duvarından içeriye attığını ve bu bombanın insanları öldürebilecek bir bomba olduğunu söyledi. Ancak bu gerçeğin basın tarafından görmezden gelindiğini ve bunun yerine kapıdan bahsedildiğini belirtti. Tanık basındaki haberlerden alıntı yaptı: „Has Alman meşesinden yapılmış bir kapı.“
Tanık bu anlatının gerçekte olanları aktarmadığının altını çizdi. Naomi Henkel-Gümbel, hayatlarını kurtaranın kapı olmadığını söyledi. Yahudilerin yaşamını kurtaran iyi bir Alman yaratma gerekliliğinin burada (yani mahkemede) yerinin olmadığını söyledi. Bir hukuk devletinde hükümet yurttaşlarının güvenliğini sağlamakla sorumludur dedi. Tanık, sanığın kullandığı „İmageboard“ internet sitelerinin Alman makamları tarafından soruşturulmadığını; Oslo’da ya da El Paso’da yaşanan saldırılarla veya Walter Lübcke cinayetiyle bu saldırı arasında paralelliklerin olup olmadığına hiç bakılmadığını söyledi. Tanık, bu saldırının temelini oluşturan sanığın söyleminin üzerinde durulup araştırılmadığını anlattı. Halbuki sanığın kendisinin büyük çarkın yalnızca bir dişlisi olduğunu söylemiş olduğunu belirtti.
Tanık mahkemeye son olarak birçok Almanın Yahudiliğin çoktan yok olup gittiğini düşündüğünü söyledi. Ama kendisi ailesinin mirasını yaşatmak istiyor: „Ve başkalarının duvar ördüğü yerde köprüler kurmak. Ve tüm bunlar, karşılıklı sevgi ve saygıdan kurulu temeller üzerinde daha iyi, daha güzel ve aydınlık bir toplum yaratmak için.“
Tanık Alexander R.
Bu duruşma gününde üçüncü tanık olarak Alexander R. ifade verdi. O da saldırı anında sinagogda bulunanlar arasındaydı. Alexander R. 20 yıldan bu yana Halle Yahudi Cemaati’nin üyesi olduğunu ve orada ayinlerde yardımcı olduğunu ve teknik destek sunduğunu anlattı. Bunu 9 Ekim 2019 tarihinde de yapmış. Ayin esnasında güvenlik görevlisinin gittikçe huzursuzlandığını fark etmiş. Ardından ekranın başına gitmiş ve saldırganın sinagoğun kapısına iki kez ateş ettiğini görmüş. Bunun üzerine diğerleriyle birlikte kapıya barikat kurmuş ve güvenlik önlemleri almaya başlamış.
Tanık ifadesinin devamında saldırıdan bu yana cemaat yaşamının değiştiğini anlattı. Alınan yeni güvenlik önlemleri ve kapının önünde duran polisler cemaat üyelerini tedirgin ediyormuş. Saldırıdan önce ortalık sessizmiş, hiç kimse Halle (Saale) gibi bir şehirde böyle bir şeyin olabileceğini düşünmemiş. Tüm bu gelişmeler Yahudi yaşamını etkiliyormuş.
Tanık Max Privorozki – Halle (Saale) Yahudi Cemaatinin Müdürü ve Başkanı
Son tanık olarak Halle (Saale) Yahudi Cemaatinin Müdürü ve Başkanı olan Max Privorozki dinlendi. Max Privorozki de kendisinden önce ifade veren tanıklar gibi saldırı anında sinagoğun içinde bulunuyordu. Max Privorozki saldırıdan önceki yıllarda polis tarafından güvenlikle ilgili sık sık denetimler yapıldığını anlattı. Bu denetimlerin sonucu genellikle bir polis devriyesinin sinagoğun ve cemaat merkezinin etrafında düzensiz turlar atması olurmuş. Polis devriyesinin hangi zamanlarda gelip gittiğine dair bir bilgi makamlar tarafından kendilerine bildirilmemiş.
Max Privorozki ifadesinin devamında 2016 Hanuka bayramında yani Berlin‘de Breitscheidplatz adlı meydanda gerçekleşen saldırının ardından polisten koruma talep etmiş ancak güvenlik durumu böylesine bir polis korumasının verilmesini gerekli kılmıyormuş. O saldırıdan sonra yalnızca cemaatin kendi güvenlik planı devreye girmiş.
Tanık Privorozki Halle saldırganına karşı yürütülen bu davaya neden müdahil olduğunu anlattı. Bir yandan saldırganın anne ve babasının oğullarının böylesi bir „operasyon“ planladığını bilmediklerine inanamıyorum dedi. Bu durum ona nasyonal sosyalizm döneminde toplama ve yok etme kamplarını fark etmediklerini söyleyen insanları hatırlatıyormuş. Tanık diğer yandan bir insanın bir Yahudiyi veya farklı bir ten rengindeki insanı sevmeyebileceğini ancak bu nedenle bir insanı öldürmesini asla anlayamayacağını söyledi. Ona göre bu ikisi arasında büyük bir fark vardı: „Davaya müdahil olarak bunu daha iyi anlamayı umut ettim.“
11. Duruşma Günü, 9.9.2020
Magdeburg’da görülen davanın 11. duruşma gününde 9 Ekim 2019 tarihinde Halle (Saale)’deki Kiez-Döner adlı döner büfesine saldırı sırasında Ludwig-Wucherer-Straße’de ve büfede bulunan tanıklar ifade verdi. Duruşmada ayrıca sanığın çektiği ancak internete yüklemediği ikinci video izlendi.
Tanık Margit W.
İlk tanık Margit W. , Ludwig-Wucherer-Straße’de bulunan doktordan çıktıktan sonra bir eczaneye doğru yürüdüğünü, birdenbire arabaların arasından bir kişinin tüfeğe benzer bir şeyle ortaya çıktığını anlattı. Bu kişi ile arasında üç metre kadar bir mesafe kalmışken çok güçlü bir patlama sesi duyduğunu ve sol ayak parmağında çok fena bir ağrı hissettiğini söyledi. Margit W., saldırganın attığı bir patlayıcının içindeki çiviyle ayağından hafif bir şekilde yaralanmıştı.
Tanık W. ifadesinin devamında bu kişinin elindeki tüfekle döner büfesine koştuğunu gördüğünü söyledi. Kendisi yürümeye devam etmiş, arkasına dönüp bakmaya cesaret edememiş. Bir patlama daha duymuş ve „Neden kimse polisi aramıyor?“ diye düşünmüş. Eczaneden ilacını aldıktan sonra eczanenin önündeki bir konuşmaya kulak misafiri olmuş. Bu konuşmada „ikinci bir ölüden“ bahsediyorlarmış. Tanık Ludwig-Wucherer-Straße’deki saldırıyı mı konuştukları sormuş. Onlar da evet dedikten sonra evine gitmiş. Evde olayı eşine anlatmış ve ardından da acil çağrı numarasını arayıp olanları anlatmış.
Tanık kendisine sorulması üzerine saldırganın kendisine bir şey söylemediğini ve kendisinin de ona hiçbir şey söylemediğini anlattı. Tanık „Benim şansım bu oldu” dedi. Yoksa öldürülen Jana L.‘nin başına gelenin muhtemelen kendisinin de başına geleceğini söyledi. Tanık W. ifadesinin devamında ayakkabısının bağında ikinci bir çivinin bulunduğunu anlattı. W. kendisine gelen ambulans çalışanlarının bir talimat üzerine bir buçuk saat evinde beklemek zorunda kaldıklarını ve kendisini ancak bu sürenin sonunda hastaneye götürdüklerini açıkladı. Bir soru üzerine tanık W. olayın ardından kendi kendine „Bu benim ikinci doğum günüm“ dediğini söyledi.
Tanık Bernd H.
İkinci tanık Bernd H. davanın müdahillerinden. Halle (Saale) şehrinde döner büfesine gerçekleşen saldırı sırasında büfede bulunuyordu. Bernd H. saatin 12:05 olduğunu ve büfede çalışanların gelecek müşteriler için hazırlıklar yaptıklarını anlattı. Tanık bir süre bekledikten sonra siparişi vermiş. Siparişinin hazırlanmasının birkaç dakika süreceğinin söylenmesi üzerine tuvalete gitmiş. Bundan dolayı büfenin arkasındaki mekanların ne durumda olduğunu biliyormuş. Ardından iki boyacı ve daha sonra da kulaklık takmış genç bir erkek gelmiş. Kendisi yemeğini yemeye başlamış. Birden bir patlama olmuş. Kafasını kaldırıp bakmış ancak bir şey görememiş. Yaklaşık olarak aynı anda sağ cama ateş edilmiş. Bir doğa bilimcisi olarak camın tuz buz oluşundan çok etkilenmiş. Adını sonradan öğrendiği Bay Tekin’in artistik ve kıvrak bir vücut hareketiyle bir kurşundan -ki bunun kurşun olduğunu da sonradan öğrenmiş- nasıl kaçtığına hayran kalmış. Tanık H. bunun ardından kaskında bir kamera bulunan saldırganı tarif etti ve saldırganın elindeki silahı önce bir Paintball tüfeği sandığını söyledi. Saldırgan kapının girişinde durmuş ve boyacılardan biri olan B. „Herkes dışarı çıksın yoksa bu adam hepimizi öldürecek!“ diye bağırmış.
Tanık Bernd H. bugün bile B.’ye çok müteşekkir olduğunu; onun bağırmasıyla “şaşkın ve olan biteni anlamaz halinden“ kurtularak harekete geçtiğini anlattı. Bernd H. daha sonra cinayetin kurbanı olan Kevin S.’nin meslektaşı B. ile bir pencereden avluya atlamış ve atlarken pencerenin altında bulunan bir çöp bidonuna çarparak yaralanmış. Bernd H. kaçtıktan sonra kurşun sesleri duyduğunu, saldırgan arkamdan gelecek diye avluda büyük bir korkuyla beklediğini söyledi. Kiez-Döner büfesinden birinin „Ne olur ateş etme!“ dediğini duymuş. H. daha sonra içinde bir kadının oturduğu bir arabanın arkasına nasıl saklandığını; bu kadının arabadan çıkıp yanına gelerek onu sakinleştirmeye çalıştığını anlattı. Ardından bu kadınla birlikte polisi aramaya çalışmışlar.
„Nefret edilmesi gereken bir suç“
Hatırlamadığı bir süre sonunda silah atışları durmuş ve öne doğru gidip sokağa çıkmışlar. H. ayrıntılı bir şekilde o gün başka neler olduğunu anlattı: Tüm mağdurlar önce sokağın karşısında bulunan bir Asya restoranına götürülmüşler. Kendisi oturduğu semtteki acile gitmiş. Haftalarca ağrıları olmuş. Tanık H. ifadesinin devamında Halle’deki saldırıdan yalnızca birkaç gün sonra basın mensuplarının evine geldiğini söyledi. Basın mensuplarının evine kendisine sormadan gelmesine ve ev adresinin öğrenilmiş olmasına çok kızmış.
Saldırganın müdafisi Avukat Weber, tanığın ifadelerinden sanığın ona doğrudan ateş ettiği sonucunu çıkarmadığı söyledi ve „Siz bunu fark ettiniz mi?“ diye sordu. Tanık H. daha önce verdiği ifadeyi doğruladı ve kendisinin bunu doğrudan algılamadığını söyledi. Tanık, arkasında neyin durduğunu görmesinin mümkün olmadığını; ancak bu arada saldırganın onun üzerine iki kez ateş etmeye niyetlendiğini öğrendiğini söyledi. Bir müdahil avukatın bu davadan beklentisinin ne olduğunu sorması üzerine Bernd H. bu davadan beklentisinin „Ortada nefret edilmesi gereken bir suç olduğunun ve bu suçun maalesef toplumun belki de biraz miskin olan merkezinden işlenebilen bir suç olduğunun“ görülmesi olduğunu söyledi. Tanık Max Privorozki’nin bir önceki gün söyledikleriyle bağlantılı olarak müdahil H., sanığın „İnsan onurunu hiçe sayan tutumuna bakıldığında yakın çevresi farkına varmadan bu aşamaya kadar geldiğine“ inanmanın çok zor olduğunu ancak „İnsanların birbirinden farklı olduğunu“ söyledi.
Hakim Mertens’in onun neden müdahil olduğunu sorması üzerine tanık H. şunları söyledi: „Ani bir cevap verecek olsaydım duyduğum öfkeden dolayı derdim.“ Ancak tanık bundan da ötesini istediğini, saldırgana „En azından bizim toplumumuzda hiçbir şekilde kabul edilemeyecek bir yola girdiğinin“ ve bu yolun hukuk düzeni ve ahlak anlayışıyla uzaktan yakından ilişkisinin olmadığının net bir şekilde gösterilmesini istediğini söyledi. Bernd H. devamında „Bir kişinin şu veya bu toplumda şu veya bu kişinin yaşama hakkı olmadığına karar verebileceği bir kriter yoktur.” dedi. Lise diplomasına sahip ve annesi etik öğretmeni olan biri en azından Anayasa’nın ilk 20 maddesini bilmelidir ve bu konu üzerinde düşünmüş olmalıdır dedi.
Olayla ilgili ikinci video
Dinlenen iki tanığın ardından olayla ilgili ikinci video izlendi yani videonun mahkemece keşfi yapıldı. Sanık bu videoyu göğsüne yerleştirdiği bir kamera ile kaydetmiş ancak internete yüklememiş. Olayın ikinci videosunda ekranın üstü, sinagog ve Kiez-Döner büfesindeki saldırılar esnasında kısmen kapatılmış yani ekran karanlık ve ancak ses kayıtları duyuluyor. Daha sonrasında saldırgan kamerayı kısmen yüzüne çeviriyor. Bu videoda saldırganın hareket halindeki arabadan attığı kasktaki kameradan sonra devam eden sürecin belli bölümleri de yer alıyor. Saldırgan bu süre içinde yeni bir araç elde edebilmek için başka suçlar da işledi ve bu suçları işlerken iki insanı ağır yaraladı. Videoda saldırganın her defasında kendisine küfrettiğini ve kendisini örneğin „Loser“ yani „işe yaramaz“ olarak tanımladığı duyuluyor.
Dinlenmesi öngörülen asıl tanıkların randevuları iptal edilmek zorunda kalındığından öğle arasından sonra Saksonya-Anhalt Eyalet Kriminal Dairesi olay yeri ekibinden bir polis memuru dinlendi. Bu polis memuru fotoğraflarla 9.10.19 tarihinde Ludwig-Wucherer-Straße ve Kiez-Döner büfesinin içinde gerçekleşen olay yeri incelemeleriyle ilgili kabaca bir özet sundu. Polis memurunun ifadesi yarım saat sürdü.
Tanık M.B.
Son tanık M.B. saldırganla 9 Ekim 2019 tarihinde Ludwig-Wucherer-Straße adlı sokakta karşılaşmıştı. Tanık okuduğu üniversiteye gitmek için tren garına gidiyormuş. Tanık silahı gördüğünde önce Steintor yönüne doğru kaçmış ve ardından tren garına gitmiş ve orada polise haber vermiş. Tanık saldırganla karşılaşınca yere doğru bakmış ve yalnızca „Kaç buradan, kaç buradan“ diye düşünmüş. Tanık B. silah sesleri duyduğunu teyit etti. Ölüm korkusu yaşamış. Hala yaşadığı bu olayın etkisi altındaymış. Bundan dolayı hakim Mertens tanığın kısa süren ifadesinden sonra ona psikolojik danışmanlık alma imkanı olduğunu anlattı.
Duruşma saat 14:56’da sona erdi.